Yeni Koronavirüs, veya bilimsel adıyla COVID-19, 2019 yılı sonlarında ilk olarak Çin’in Vuhan Eyaleti’nde özellikle ateş, öksürük ve nefes darlığı gibi belirtileri olan ve ölüme yolaçabilen ciddi bir hastalık olarak ortaya çıkmıştır [1]. Çin’deki hızlı yayılımının ardından dünyanın çeşitli bölgelerine sıçrayan ve yüksek hızla yayılan COVID-19 salgını, 11 Mart 2020 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi olarak ilan edilmiştir [2]. Son dönemde Çin’deki etkisi azalmasına rağmen COVID-19, İtalya başta olmak üzere Avrupa genelinde çok hızlı şekilde yayılmış ve pek çok Avrupa ülkesinin karantina ve olağanüstü hal gibi önlemler almasına [3] ve sınırlarını kapatmasına [4] yol açmıştır
Yeni Koronavirüs salgınından maalesef Türkiye de etkilenmiş ve 11 Mart 2020’de ilk vakasını duyurmuştur [5]. 24 Mart 2020’de ise COVID-19 sebebiyle bu süreçte toplam 44 vatandaşın hayatını kaybettiğini, toplam vaka sayısının ise 1872’e çıktığı açıklanmıştır [6]. Bu bağlamda, global olarak etkisini sürdüren yeni Koronavirüs salgınının, ülkemizde de etkisini hızla artırdığı açıktır. Ülkemizde henüz olağanüstü hâl ilanı açıklanmamış olsa da İçişleri Bakanlığıgenelgeleri ile bütün ülke genelinde tiyatro, sinema, kahvehane, spor salonu gibi pek çokişletmenin ikinci bir duyuruya kadar kapatıldığı açıklanmıştır [7]. Bu durumda pek çok işletme çalışamaz hale gelmekte ve özellikle işverenler açısından ciddi bir ekonomik yük ortayaçıkmaktadır. Bu çalışmada işverenlerin yeni Koronavirüs salgınına karşı başvuracakları bir alternatif olarak kısa çalışma ödeneğinin üzerinde durulacaktır.
Kısa Çalışma Ödeneği Nedir?
Kısa çalışma ödeneği, aşağıda belirtilecek olan koşulların mevcudiyeti halinde, işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durdurulması hallerinde, işyerinde üç ayı aşmamak üzere (söz konusu süreyi 6 aya kadar uzatmaya cumhurbaşkanı yetkilidir) sigortalılara çalışamadıkları dönem için gelir desteği sağlayan bir uygulamadır.
Uygulama Alanı
İşsizlik Sigortası Fonu kapsamında sağlanan bir imkân olan kısa çalışma ödeneğine ilişkin hükümler, 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu (“Kanun”) ve Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) ile düzenlenmiştir [8]. Kanun Ek Madde 2uyarınca, genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetintamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde, işyerinde üç ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabileceği öngörülmüştür. Zorlayıcı sebeplerin ne olduğu ise, Yönetmelik’in 3/h hükmünde düzenlenmiş olup, salgın hastalıkların da bu kapsamda olduğu belirtilmiştir. Bu bağlamda, yeni Koronavirüs gibi DünyaSağlık Örgütü tarafından pandemi olarak nitelendirilmiş bir hastalığın, bu kapsamda değerlendirileceği açıktır. Nitekim, 18 Mart 2018 tarihli Koronavirüsle Mücadele Eşgüdüm Toplantısı’nda da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yeni Koronavirüs ilemücadele kapsamında kısa çalışma ödeneğinin devrede olacağı duyurulmuştur [9].
Başvuru Yöntemi ve Koşulları
İşverenlerin kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilmeleri için işyerindeki çalışma süresinin önemli ölçüde azaldığı veya durduğu yönünde İŞKUR’a başvuruda bulunması gerekmektedir [10]. Ayrıca, varsa toplu iş sözleşmesinin tarafı olan işçi sendikasına yazılı bildirimde bulunmak da zorunludur. İŞKUR, kendisine yapılacak müracaatın akabinde iş müfettişleri görevlendirerekbaşvurunun uygunluğunu denetler. İŞKUR, başvurunun uygunluğuna ilişkin tespit kararını işverene bildirir ve işveren de bu durumu işyerinde işçilerin görebileceği bir yerde ilan eder ve varsa toplu iş sözleşmesine taraf işçi sendikasına bildirir.
Buna karşın Cumhurbaşkanının 18 Mart 2020 açıklamasında belirtildiği üzere Koronavirüssalgını sebebiyle kısa çalışma ödeneği başvurusu süresi kolaylaştırılmaya ve hızlandırılmaya çalışılmaktadır. Bu kapsamda kısa çalışma ödeneğinden faydalanmak isteyen işverenlerin, Koronavirüsten olumsuz etkilendiklerini kanıtlayan belgeler ile birlikte başvurmaları mümkündür. Bu dönemde yapılacak tüm başvurular işverenin bağlı olduğu İŞKURbiriminin elektronik posta adresine, elektronik posta göndermek suretiyle yapılabilmektedir.Bir başka husus ise müfettişlerin başvuruyu izleyen uygunluk denetimini, işveren tarafından sunulan ve olumsuz etkiyi kanıtlayan belgeler üzerinden yapacağı, denetimin iş müfettişleri vasıtasıyla değil, dosya üzerinden inceleneceğidir.
Koronavirüs salgınından olumsuz etkilenme şartı ikili bir ayrıma göre değerlendirilmektedir. 11 Mart 2020 tarihinden itibaren Bakanlık Genelgesi ve diğer düzenlemelerle geçici olarak kapatılmasına karar verilen restoran, kafe, kuaför, spor merkezi ve eğlence kulübü gibi işletmeler için, işverenin bu alanda hizmet verdiğinin kanıtlanması olumsuz etkinin kanıtlanması için yeterli olacaktır. Buna karşın herhangi bir düzenleme ile faaliyetlerine sınırlandırma getirilmemiş işletmelerin, yeni Koronavirüs salgını sebebiyle faaliyetlerinindurdurulduğuna veya azaltıldığına ilişkin ek belgeleri sunması gerekecektir. Uygunluk denetimleri, salgın sebebiyle belge üzerinden yapılacağı için sunulan belgeler büyük önem taşımaktadır. Uygunluk denetiminin sonucu da işverenlerin başvuru esnasında kullandıklarıelektronik posta adreslerine gönderilecektir.
Bakanlık Genelgesi ve diğer düzenlemelerle geçici olarak kapatılmasına karar verilen işletmeler için, söz konusu kararın ortadan kalkması ile kısa çalışma ödeneği de kesilecektir. İradi olarak yeni Koronavirüs salgını sebebiyle faaliyetlerini durduran veya azaltan işletmeler açısından ise, normal faaliyete devam edilmesine karar verilmesi halinde, durumun İŞKURbirimine, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasına ve işçilere altı işgünü önce yazılıolarak bildirmesi zorunludur. Bildirimde belirtilen tarih itibariyle kısa çalışma ödeneği kapsamındaki ödemeler de sona erecektir. Ayrıca, kısa çalışma ödeneği alanların işe girmesi,yaşlılık aylığı almaya başlaması, herhangi bir sebeple silâh altına alınması, herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi nedeniyle işinden ayrılması veya geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanması hallerinde kısa çalışma ödeneğinin kesileceği unutulmamalıdır. Koronavirüs salgını kapsamında kolaylaştırılan kısa çalışma ödeneğinden yararlanmanın bir şartının da işverenlerin salgın döneminde mevcut istihdamını devam ettirmesi olacağıöngörülmektedir.
İşçilere kısa çalışma ödeneğinden ücret ödenmesi için, işverenin kısa çalışma talebinin uygun bulunmasının yanında, işçilerin aynı zamanda çalışma süresi ve prim ödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanabilir durumda olması gerekmektedir. Bir başka deyişle, işçilere kısa çalışma ödeneği kapsamında ödeme yapılabilmesi için, kısa çalışmanın başladığı tarihten önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olan işçilerden son üç yıl içinde en az 600 gün süreyle işsizlik sigortası primi ödemiş olanlar bu ödenekten yararlanabilecek idi. Ancak COVID-19 ile mücadele kapsamında, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yeni düzenlemeler kabul edilmiş ve kısa çalışma ödeneğinin şartlarında değişikliğe gidilmiştir [11]. Bu kapsamda, mevcut düzenlemedeki süreler kısaltılarak, 600 gün olan işsizlik sigortası primi ödeme yükümlülüğü 300 güne, son 120 gün hizmet akdine tabi olma şartı da 60 güne düşürülmüştür [12]. Yeni düzenlemelerin en kısa sürede Resmi Gazete’de de ilan edilmesibeklenmektedir.
Kısa Çalışma Ödeneği ile İşçilere Ne kadar Ödeme Yapılıyor?
Kısa çalışma ödeneği ile işçilere, son on iki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %60’ı ödenmektedir. Ayrıca, işçinin kazancı ne olursa olsun, hesaplanan bu miktar aylık asgari ücretin brüt tutarının %150’sini geçememektedir. 2020 yılı için aylık kısa çalışma ödeneği hesabı aşağıdaki gibidir:
Comments